Charakter spółek osobowych (jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej) wynikający z osobistej więzi, jaka ma łączyć wspólników, zasadniczo wyklucza swobodny obrót prawem do uczestnictwa w takiej spółce. Jako wyjątek traktuje się szczególną regulację zawartą w art. 10 Kodeksu spółek handlowych (ksh) zezwalającą na zbycie przez wspólnika ogółu jego praw i obowiązków. Na czym polega sprzedaż udziału? Co wchodzi w skład zbywanego pakietu praw i obowiązków wspólnika? W spółkach osobowych co do zasady nie występują charakterystyczne dla spółek kapitałowych udziały/akcje. W przypadku przeniesienia praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej dochodzi do przejścia pewnego pakietu składników, jakie łączą się z uczestnictwem w spółce konkretnego wspólnika, z którym zawieramy umowę. Są to zarówno uprawnienia, jak i zobowiązania wynikające z przepisów prawa oraz przyznane wspólnikowi w umowie spółki. Jeżeli dotychczasowy wspólnik miał ograniczone prawa, np. w zakresie reprezentacji spółki, to jako nabywcy jego udziału również uzyskamy tak ograniczone uprawnienia. Z drugiej jednak strony wspólnik nie może nam sprzedać tylko części swoich praw/obowiązków. Można sprzedać wyłącznie cały pakiet udziałowy. Jednocześnie jednak udział nie będzie obejmował praw lub obowiązków o ściśle osobistym charakterze. Wyłączeniu będą również podlegać takie prawa/obowiązki, które co prawda wynikają ze stosunku pomiędzy wspólnikiem a spółką, ale nie wiążą się z członkostwem w niej. Przykładem będzie umowa o dostawę produktów, wytwarzanych przez wspólnika w ramach odrębnej działalności gospodarczej bądź też prywatne pożyczki pomiędzy wspólnikiem a spółką. Czy zapis w umowie spółki dotyczący przeniesienia ogółu praw i obowiązków jest konieczny? Podstawowym wymogiem dla dopuszczalności przeniesienia ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej jest zawarcie odpowiedniej klauzuli w umowie spółki, która będzie zezwalać na dokonywanie tego rodzaju transakcji. Bez takiego postanowienia nie jest możliwe sprzedanie udziału w spółce osobowej. Jeżeli pomimo tego do transakcji dojdzie, to będzie ona nieważna. Dlatego nim zdecydujesz się sprzedać bądź kupić udział w spółce osobowej, koniecznie sprawdź umowę spółki pod tym kątem. Czy do sprzedaży udziału wymagana jest zgoda pozostałych wspólników? Spółki osobowe mają w zasadzie niezmienny skład, gdyż opierają się na wzajemnym zaufaniu wspólników. Dlatego też ustawodawca wprowadził wymóg, by każda zmiana wśród wspólników była zaakceptowana przez pozostały skład spółki. Każdy ze wspólników musi wyrazić na piśmie zgodę na sprzedaż udziału. W tym wypadku również warto zajrzeć do umowy spółki, gdyż może ona przewidywać zarówno ostrzejsze, jak i łagodniejsze wymogi co do formy zgody czy też warunków jej wyrażenia. Zgodę można również umownie wyłączyć. Jeden z poglądów zawartych w omówieniu do Kodeksu Spółek Handlowych wskazuje, że sprzedaż udziału bez zgody pozostałych wspólników nie powoduje natomiast nieważności transakcji. Skutkiem takiej sytuacji będzie jedynie powstanie roszczenia odszkodowawczego nabywcy udziału wobec zbywcy. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że wśród praktyków i teoretyków prawa pojawiają się również poglądy przeciwne. Dlatego też istotne jest, by zadbać o złożenie przez wspólników stosownych zgód. Co prawda, nie jest wykluczone następcze ich składanie – po dokonaniu transakcji, jednakże z uwagi na możliwe skutki warto by zgody zostały udzielone przed zawarciem umowy. Jakie są wymogi formalne transakcji? Kodeks spółek handlowych nie przewiduje szczególnej formy, w jakiej należy zawrzeć umowę o przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika. Do dokonania zgłoszenia zmiany składu osobowego do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego konieczne jest natomiast sporządzenie umowy w formie pisemnej. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 29 czerwca 2011 roku (sygn. akt IV CSK 473/10) nie ma wymogu formy szczególnej również wtedy, gdy spółka jest właścicielem nieruchomości. Szczególna sytuacja zachodzi, gdy wspólnicy zawarli umowę spółki przy wykorzystaniu wzorca umowy przez internet. Zgodnie z ksh przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, może nastąpić przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w internecie. Oświadczenia zbywcy i nabywcy wymagają w takiej sytuacji opatrzenia kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP. Jakie są konsekwencje przeniesienia udziału? W momencie zawarcia ważnej umowy przenoszącej udział przede wszystkim dochodzi do jednoczesnego wystąpienia wspólnika sprzedającego i wstąpienia do spółki nabywcy. Należy pamiętać, że nowy wspólnik przejmuje wszelkie ciążące na dotychczasowym wspólniku zobowiązania, w tym: z tytułu wkładu, zobowiązania do świadczenia na rzecz spółki wynikające z umowy spółki, zobowiązania związane z niewykonywaniem przez wspólnika obowiązków wobec spółki, zobowiązania, za które poprzedni wspólnik ponosił odpowiedzialność w związku z przystąpieniem do spółki. Jednocześnie wobec osób trzecich nowy wspólnik odpowiada solidarnie wraz z poprzednim wspólnikiem za wszystkie zobowiązania istniejące w chwili zawarcia umowy przenoszącej udział. Wierzyciel spółki będzie mógł zatem egzekwować zarówno od dotychczasowego, jak i z majątku nowego wspólnika. Warto również zwrócić uwagę na skutki podatkowe, jakie niesie transakcja zbycia udziału w spółce. Przychód z tytułu sprzedaży ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej zakwalifikować należy do źródła przychodów wymienionego w art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Sprzedaż udziału a podatki – o czym trzeba pamiętać? Kontrowersje budzi natomiast kwestia kosztów uzyskania przychodu przy transakcji sprzedaży udziału. Zdaniem orzecznictwa będzie to wyłącznie wartość wniesionego przez byłego wspólnika wkładu. Za koszt uzyskania przychodu nie można natomiast uznać nakładów, jakie wspólnik dokonał na rzecz spółki, które zwiększały jej majątek, ze względu na fakt, że nie mają one bezpośredniego związku z transakcją zbycia udziału czy zwiększeniem się wartości udziału. Jak wynika z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wlkp. z 21 września 2017 roku, (sygn. akt I SA/Go 274/17): wpłaty wspólnika do spółki, które nie są deklarowane jako zwiększenie wkładu i nie zostały jako takie ujęte w umowie spółki, należy postrzegać, jeżeli zostały poczynione, jako nakłady, które w pierwszej kolejności mogły przyczynić się do uzyskania lepszych wyników w działalności gospodarczej spółki, wypracowania przez nią zysku, zwiększenia majątku spółki, a dopiero pochodną tego jest wartość ogółu praw i obowiązków wspólnika. Nie ma więc bezpośredniego "przełożenia" takich nakładów na wielkość przychodu z tytułu wynagrodzenia uzyskanego w wyniku zbycia ogółu praw i obowiązków przez wspólnika tej spółki.